Behandeling van de ziekte van Lyme gebeurt op basis van de aanwezigheid van klinische symptomen, waarbij de resultaten van de in het hoofdstuk Diagnose genoemde diagnostische testen ter ondersteuning dienen. Met name in gebieden waar de ziekte van Lyme veel voorkomt en bij personen die een verhoogd risico hebben op het krijgen van een tekenbeet (jagers, boswachters) moet op de aanwezigheid van symptomen gelet worden. In verhoogde risicogroepen worden namelijk vaak positieve serologische testresultaten gevonden door een hoge prevalentie van IgG antilichamen tegen B. burgdorferi in deze groep, terwijl lang niet al deze individuen symptomen van de ziekte van Lyme vertonen. Asymptomatische individuen met positieve serologie worden dan ook niet behandeld.(1)
Alle symptomen van de ziekte van Lyme worden behandeld met antibiotica. De behandeling wordt zo vroeg mogelijk gestart om progressie van de ziekte te voorkomen. Bovendien is behandeling in de vroege fase van de ziekte het meest effectief, aangezien de bacterie zich dan nog in relatief lage hoeveelheden in het lichaam bevindt. De keuze voor een antibioticum wordt gemaakt op basis van de duur, het stadium en de optredende symptomen van de ziekte. Daarnaast hangt deze keuze natuurlijk ook af van eventuele contra-indicaties en mogelijke onacceptabele bijwerkingen bij de patiënt. Het resultaat van de behandeling hangt vervolgens onder meer af van de dosering van het geneesmiddel, de duur van de behandeling en therapietrouw. Met name over de juiste dosering en de duur van behandeling bestaan verschillende visies onder medische specialisten.(2, 3)
De behandeling met antibiotica dient ertoe om de infectie te doen verdwijnen. Soms kan het echter ook van belang zijn de door de bacterie veroorzaakte ontsteking te minimaliseren. Dit is met name het geval wanneer de ziekte lang aanhoudt. De aangewezen middelen hiervoor zijn non-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s) en soms corticosteroïden.(4)
Richtlijnen
Vanwege het bestaan van verschillende visies over de juiste behandeling van de ziekte van Lyme, zijn er verschillende richtlijnen opgesteld. Internationaal gezien zijn de belangrijkste hiervan de richtlijnen van EUCALB en ILADS. In Nederland is door het CBO een richtlijn opgesteld, welke met name gebaseerd is op die van EUCALB.(3)
EUCALB is een Europese organisatie, waarvan de afkorting staat voor European Concerted Action on Lyme Borreliosis. Deze organisatie is een samenwerking van onderzoekers uit 12 EU-landen en 2 naties uit het voormalige Oostblok. Ze coördineert onderzoek naar de geografische verspreiding van B. burgdorferi in Europa, de klinische en epidemiologische kenmerken van de ziekte van Lyme in Europa, risicofactoren voor infectie en preventiemethoden, zoals educatieprogramma’s in endemische gebieden. Ook richt de organisatie zich op het standaardiseren van gevalideerde diagnostische testen en het opstellen van op bewijs gegronde behandelingsrichtlijnen.(5)
Een samenvattend overzicht van de inhoud van de verschillende richtlijnen volgt hieronder; ten eerste wordt de richtlijn van EUCALB weergegeven en ten tweede die van het CBO. De tabellen geven weer welke antibiotica bij de verschillende symptomen van de ziekte van Lyme gebruikt worden, en hoe lang de kuur met het genoemde antibioticum duurt; de dosering wordt in een aparte tabel weergegeven om de overzichtelijkheid te bewaren.
| Ziekteverschijnselen | Antibioticum en toedieningswijze | Therapieduur |
| Erythema migrans | amoxicilline (p.o.)azitromycine (p.o.)doxycycline (p.o.)
penicilline V (p.o.) cefuroximaxetil (p.o.) |
10-21 dagen5 dagen10-21 dagen
10-21 dagen 10-21 dagen |
| Lymfocytoma cutis | Zie erythema migrans (uitgezonderd azitromycine) | Zie erythema migrans; soms uitbreiding naar 21-30 dagen |
| Acute neurologische Lyme en multipele erythema migrans | amoxicilline (p.o.)ceftriaxon (i.v.)cefotaxim (i.v.)
penicilline G (i.v.) doxycycline (p.o.) |
14-30 dagen14-30 dagen10-30 dagen
10-30 dagen 10-30 dagen |
| Chronische neurologische Lyme | Zie acute neurologische Lyme, maar alleen i.v. | 30 dagen |
| Lyme artritis | amoxicilline (p.o.)doxycycline (p.o.)ceftriaxon (i.v.)
cefotaxim (i.v.) |
14-30 dagen14-30 dagen14-21 dagen
14-21 dagen |
| Lyme carditis | ceftriaxon (i.v.)cefotaxim (i.v.)penicilline G (i.v.) | 14 dagen |
| Acrodermatitis chronica atrophicans | amoxicilline (p.o.)doxycycline (p.o.)ceftriaxon (p.o.)
cefotaxim (i.v.) penicilline G (i.v.) |
14-30 dagen |
Tabel 7.1a. Behandeling ziekte van Lyme volgens de richtlijnen van EUCALB. Afkortingen: p.o.= orale toediening, i.v.= intraveneuze toediening. Opmerking: de verschillende antibiotica worden genoemd in volgorde van eerste naar laatste keuze bij behandeling.(8)
EUCALB
| Antibioticum | Dagelijkse dosering |
| amoxicilline | 3 x 500 mg of 2 x 1000 mg bij erythema migrans; 3 x 500-1000 mg bij andere ziekteverschijnselen |
| azitromycine | de 1e dag 2 x 500 mg, de resterende dagen 1 x 500 mg |
| cefotaxim | 3 x 2000 mg |
| ceftriaxon | 1 x 2000 mg |
| cefuroximaxetil | 2 x 500 mg |
| doxycycline | 2 x 100 mg of 1 x 200 mg |
| penicilline G | 3 x 3000 mg |
| penicilline V | 3 x 1000 mg |
Tabel 7.1b. Doseringen behorende bij de behandeling van de ziekte van Lyme volgens de richtlijnen van EUCALB. Opmerking: de doseringen gelden alleen voor volwassenen. (8)
CBO
| Ziekteverschijnselen | Antibioticum en toedieningswijze | Therapieduur |
| Erythema migrans en lymfocytoma cutis | doxycycline (p.o.)amoxicilline (p.o.)azitromycine (p.o.) | 10 dagen14 dagen5 dagen |
| Acute en chronische neurologische Lyme | ceftriaxon (i.v.)penicilline G (i.v.) | 14 dagen14 dagen |
| Acute en chronische Lyme artritis (zonder neurologische verschijnselen) | doxycycline (p.o.) amoxicilline (p.o.)ceftriaxon (i.v.) | 30 dagen30 dagen14 dagen |
| Lyme carditis (zonder neurologische en articulaire verschijnselen) | doxycycline (p.o.) | 14 dagen |
| Acrodermatitis chronica atrophicans | doxycycline (p.o.) | 30 dagen |
Tabel 7.2a. Behandeling ziekte van Lyme volgens de richtlijnen van het CBO. Afkortingen: p.o.= orale toediening, i.v.= intraveneuze toediening. Opmerking: de verschillende antibiotica worden genoemd in volgorde van eerste naar laatste keuze bij behandeling. (9)
CBO
| Antibioticum | Dagelijkse dosering |
| amoxicilline | 3 x 500 mg |
| azitromycine | 1 x 500 mg |
| ceftriaxon | 1 x 2 g |
| doxycycline | 2 x 100 mg |
| penicilline G | 6 x 2-3 miljoen E |
Tabel 7.2b. Doseringen behorende bij de behandeling van de ziekte van Lyme volgens de richtlijnen van het CBO. Opmerking: de doseringen gelden alleen voor volwassenen. (9)
Geschreven door: Mevr. V.I.E. Kloet BSc. (Universiteit Utrecht, Farmaceutische Wetenschappen)
Referentielijst:
1. Schnarr S, Franz JK, Krause A, Zeidler H. Lyme borreliosis. Best Practice & Research Clinical Rheumatology 2006;20(6):1099-1118.
2. Stanek G, Strle F. Lyme borreliosis. Lancet 2003;362(9396):1639-47.
3. Franz JK, Krause A. Lyme disease (Lyme borreliosis). Best Pract Res Clin Rheumatol 2003;17(2):241-64.
4. Pachner AR, Steiner I. Lyme neuroborreliosis: infection, immunity, and inflammation. Lancet Neurol 2007;6(6):544-52.
5. O’Connell S. European Concerted Action on Lyme Borreliosis (EUCALB). Euro Surveill. 1996;1(3):pii=172. Weblocatie http://www.eurosurveillance.org/ViewArticle.aspx?ArticleId=172. Geraadpleegd 19-04-2008.
8. EUCALB – European Union Concerted Action on Lyme Borreliosis. Treatment of Lyme borreliosis in Europe. Weblocatie http://meduni09.edis.at/eucalb/cms/index.php?option=com_content&task=view&id=44&Itemid=74. Geraadpleegd 17-04-2008.
9. Stichting Samenwerkende Artsen- en Adviesorganisaties in de Gezondheidszorg (SAAG). Advies behandeling Lyme-borreliose volgens richtlijnen CBO. Weblocatie http://www.saag.nl/images/tabel.pdf. Geraadpleegd 17-04-2008.